વૈજ્ઞાનિક નામ  Latuce sativa L.

વતન : Mediterraneam

કુળ : Composite

આ એક અગત્યનો લીફી વેજીટેબલ પાક છે. આપણે ત્યાં પાંદડાવાળી શાકભાજી સલાડ તરીકે તાંજલીયો , મેથી , લેટસ ,પાલખ ,બ્રોકોલી , લાલકોબી ,બીટની ભાજી , ડુંગળી , લસણ વગેરે બિયારણ પટેલ એગ્રોમાં 9825229766 માં મળે છે આ સિઝનમાં આપણું કોમ્યુનિટી રાજકોટ કિચન ગાડૅનિન્ગ કોમ્યુનિટી RKGC ના મેમ્બરોએ પોતાના કુંડામાં વાવ્યા છે તેમને અભિનંદન

હવામાનઃ

    આ પાકને ઠંડુ હવામાન વધુ માફ્ક આવે છે. લેટ્યુસના બીજ 40થી 45 ફેરન હીટે ઝડપથી ( 4 થી 5દિવસમાંક સ્ફુરણ પામે છે. ઉષ્ણ વિસ્તારમાં બીજ તેની સ્ફુરણશક્તિ ગુમાવે છે. લેયુસની કેટલીક જાતો ઊંચા ઉષ્ણતામાને બીજની દાંડી ફૂટે છે. જેના કારણે દડા તથા પાનની ગુણવત્ત ખરાબ થાય છે.

કાપણી અને કાપણી પછી વ્યવસ્થાપન:

     જ્યારે મથાળું પૂર્ણ વિકસિત થાય છે ત્યારે છોડની કાપણી કરવામાં આવે છે. સારી કાપણી કરવા માટે વરસાદ અથવા ઝાકળમાં કાપણી ટાળવી જરૂરી છે કારણ કે ફૂલેલા પાન ખૂબ જ કકરા બને છે અને હાથ લગાવતા સરળતાથી તૂટી જાય છે. રોગ અને ઈજાગ્રસ્ત પાન કાઢી ગ્રેડિંગ કરીને લેયુસને બજારમાં મોકલવામાં આવે છે.

ઉત્પાદન:

    લેયુસ રેફીજરેટરમાં ૩ - ૪ અઠવાડિયા માટે સંગ્રહ કરી શકાય છે. કાપણી પહેલાં કે કાપણી પછી આઈ.બી.એ.નો ૫ - ૧૦ પી.પી.એમ.નો છંટકાવ કરવાથી લેટ્યુસની ટકાઉ શક્તિમાં સુધારો થાય છે.

વૈજ્ઞાનિક નામ : Raphanus sativus L.

વતન : Europe

કુળ : Brassicaceae

   યુરોપીયન મૂળાને બાગના મૂળા તરીકે પણ ઓળખાય છે કારણ કે છીછરી પણ ફ્ળદ્રુપ માટીમાં પણ સારી રીતે ઉગાડી શકાય છે. એશીયાટીક પ્રકાર કરતા તે કદમાં વધુ નાના હોય છે. આવા મૂળાનો ઉપયોગ સલાડ તરીકે ખાવામાં કરી શકાય છે. સામાન્ય રીતે બધી જાતો સફેદ અને લાલ રંગની હોય છે. એશીયાટીક મોટા મૂળાને ડાઇકોન કહેવાય છે.

પ્રકાર અને જાતો:

    યુરોપીયન રેડીશ ઝડપી ઉગતા છોડ છે. તેમાં પણ વહેલા અને મોડા ઉત્પાદન આપતી જાતો હોય છે. જલ્દી ઉત્પાદન આપતી જાતો ઠંડા વાતાવરણમાં અથવા શિયાળામાં ઉગાડવામાં આવે છે. જેમ કે ઓક્ટોબર-નવેમ્બરમાં મધ્યમ પહાડી પ્રદેશમાં ઉગાડી શકાય છે. ફ્રેન્ચ બ્રેકફાસ્ટ જાત ઉનાળામાં પણ ઉગાડી શકાય છે. આ પાકને સમયસર જરૂરિયાત પ્રમાણે પિયત મળી રહે તો તેનો વિકાસ સારો થાય છે.

ઉપયોગો:

*મૂળામાં વધુ પ્રમાણમાં એસ્કોબેંક એસિડ, ફોલીક એસિડ અને પોટેશિયમ હોય છે.

તેમાં વિટામીન બી-૬ વધુ પ્રમાણમાં હોય છે.

*તે ઉપરાંત રીબોફ્લેવીન, મેગ્નેશિયમ, કોપર અને કેલ્શિયમ પણ વધુ પ્રમાણમાં હોય છે.

*યુરોપીયન રેડીશ ઘર આંગણા માટે ખુબ જ સારો છોડ છે.

*સાથી ઉપયોગી ખાદ્ય ભાગ રૂપાંતરીત મૂળ હોય છે.

*તેની છાલ વિવિધ રંગોમાં ઉપયોગમાં આવે છે,

*મૂળાના કંદને સલાડ તરીકે કાચો ખાઈ શકાય છે.

*કાચા મૂળાનો સ્વાદ કકરો અને તીખો હોય છે.

ઉપયોગઃ

  મૂળાનો ઉપયોગ ભોજનમાં સલાડ તરીકે કરી શકાય છે. મૂળા ખાવાથી અનેક રોગો મટાડવામાં તથા રાહત મળે તે માટે કરી શકાય છે જેમ કે કફ, કેન્સર, ગેસ, લીવરની તફ્લીફો, કબજીયાત, ઘૂંટણનો વા, કીડનીની પથરી અને આંતરડાની તફ્લીફ જેવા રોગો માટે ઉપયોગ કરી શકાય છે.

આબોહવા:

    મૂળા એ સામાન્ય રીતે ઠંડી ૠતુનો છોડ છે. સામાન્ય રીતે મૂળા એ નાના અંતરાલનો છોડ છે. યુરોપીયન રેડીશ એ આદર્શ ટૂંકા સમયગાળાનો ઠંડા  પ્રદેશમાં થતો પાક છે. મૂળાનો સાથી સારો સ્વાદ અને તેનુ કદ ૧૦° થી ૧૫° સે. તાપમાનમાં સારો વિકાસ થાય છે.

કાપણી:

    આ પાક વાવેતરના ર૦ થી ૩૦ દિવસ બાદ કાપણી માટે તૈયાર થઈ જાય છે. જ્યારે યુરોપિયન રેડીશ વપરાશમાં લઈ શકાય એટલી માપના તેમજ મોટા થાય ત્યારે કાપી લેવામાં આવે છે. મૂળા બહુ ઓછા સમય માટે ખાવાલાયક રહે છે. ત્યારબાદ તે પોચા અને ગરમ થઈ જાય છે. ઉનાળામાં મૂળા નાના હોય અને ચોક્કસ સુગંધ ધરાવતા થાય ત્યારે કાપી લેવા જોઈએ.

કાપણી પછીની માવજત:

    મૂળાનો સંગ્રહ ફ્રીજમાં કરવામાં આવે છે જ્યારે તેનો ઉપરનો ભાગ કાઢી નાખેલ હોય. મૂળાના પાંદડાના કારણે સંગ્રહ સમયે ભેજ અને પોષક તત્વોનું પ્રમાણ ઘટી જાય છે માટે પાંદડાને અલગથી સંગ્રહ કરવો જોઈએ. મૂળાને પ્લાસ્ટિકની બેગમાં વીંટાળીને ૫ થી ૭ દિવસ સુધી ફ્રીજમાં સંગ્રહ કરી શકાય છે.

અંગ્રેજી નામ  : Kale 

વૈજ્ઞાનિક નામ : brassica oleracea L 

વતન : Europe

કુળ : Brassicnce

   શિયાળું શાકભાજીમાં ખૂબ જ ઓછો જાણીતો આ પાક ભારતમાં છુટો છવાયો વવાતો હોય છે, આ પાક કેબેજ કૂળનો છે. પરંતુ કેબેજ જેવી ગાંઠ થતી નથી તેના પાનનો શાકભાજી તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

પોષણ મૂલ્ય:

પાણી                     ૮૫ ટકા

કેલેરીશક્તિ             ૧૪૯ k cal

પ્રોટીન                    ૬.૪ ટકા

ચરબી                    ૦.૫ ટકા

રેસા                       ૧.૫ ટકા

કાર્બોહાઇડ્રેટસ          ૩૩.૧ ગ્રામ/૧૦૦ ગ્રામ

કેલ્શિયમ                 ૧૪૧ ગ્રામ/૧૦૦ ગ્રામ

ફોસ્ફરસ                  ૧૫૩ ગ્રામ/૧૦૦ ગ્રામ

લોહ                        ૧.૭ ગ્રામ/૧૦૦ ગ્રામ

સોડીયમ                   ૧૭.૦ મી.લી./૧૦૦ ગ્રામ

પોટેશિયમ                 ૪૦૧.૦ મી.લી./૧૦૦ ગ્રામ

વીટામીન "A"             ૮૭૦૦ IU/100 g

વીટામીન"C"              ૧ર૦ IU/100 g

વીટામીન B                ૦.૨૭ IU/100 g

હવામાનઃ

     કેલે આમ તો શીતકટીબંધમાં સારો થાય છે, પરંતુ સમશીતોષણ કટીબંધ જ્યાં ઉષ્ણતામાન ૧૦-૧૫ સે. સુધી જતું હોય ત્યાં નવી વિકસાવેલ જાતો  ઉગાડી શકાય છે.

રોપણી :

   કેબેજની માફક કેલેનુ ધરુ ઉછેરી 45 દિવસનું થાય ત્યારે ફેર રોપણી 45 સે.મી. X 30   સે.મી.કરવામાં આવે છે .ગુજરાતની પરિસ્થિતિમાં ઓક્ટોબરમાં ધરું ઉછેરવું અને નવેમ્બરમાં ફેર રોપણી કરવી .ધરુ ગ્રીન હાઉસમાં પ્લગ સીસ્ટમમાં ઉછેરવું.

    રોપણી પછી ૯૦ થી ૧૨૦ દિવસમાં પાક તૈયાર થાય ત્યારે આખા જ છોડની કાપણી કરવામાં આવે છે.

અંગ્રેજી નામ : Brussel Sprout

વૈજ્ઞાનિક નામ : Brassica oleracea var. gemmifera

વતન : Belgium

કુળ : Brassicaceae

    બ્રુસેલ સ્પ્રાઉટ એક મહત્વની શાકભાજી છે. ભારતમાં મુખ્યત્વે હિમાચલપ્રદેશ, જમ્મુ અને કાશ્મીર, ઉત્તરપ્રદેશના ટેકરી વિસ્તારમાં, મહારાષ્ટ્ર, નીલગીરી અને તામિલનાડુમાં ઉગાડવામાં આવે છે. ખાસ કરીને યુરોપિયન દેશો તથા અમેરિકામાં તેની ખેતી થાય છે. પાંદડાની ટોચ ઉપર ઉગતા નાના હેડ અથવા સ્પ્રાઉટને સલાડ તેમજ શાકભાજી તરીકે ઉપયોગ થાય છે. જેમાં વિટામીન-એ, વિટામીન-સી, નિયાસિન, રીબોફ્લોવિન, કેલ્શિયમ અને આયર્ન ભરપૂર હોય છે.

ઉપયોગઃ

(૧) શરીરનું વજન જાળવવામાં મદદ કરે છે.

(ર) કોલેસ્ટ્રોલ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.

(૩) બ્રુસેલ સ્પર્સાઉટને જ્યારે આખા અનાજ સાથે એકત્રિત કરવામાં આવે ત્યારે તે એક સંપૂર્ણ પ્રોટીન બનાવે છે.

(૪) આ સિવાય તે કેન્સરના કોષો સામે લડવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.

આબોહવા અને જમીન:

    ઠંડુ, ભેજવાળુ તેમજ ૧૫° થી ર૦°સે. તાપમાનવાળુ વાતાવરણ માફ્ક આવે છે.સામાન્ય રીતે ૧૦° થી ર૦° સે. તાપમાનમાં સારી ગુણવત્તાવાળા પાક મેળવી શકાય છે. તાપમાનમાં વધારો થતાં ઓછી ગુણવત્તા ધરાવતા છૂટા, લાંબા થયેલ નબળી સુવાસવાળા સ્પ્રાઉટસ મળે છે.

   આ પાક કોઈપણ પ્રકારની માટી માં સારી રીતે ઉગી શકે છે. પરંતુ સારા નિતારવાળી ૬ થી ૬૮ પી.એચ. ધરાવતી ગોરાડુ માટી પાકને વધુ અનુકૂળ આવે છે.

વાવણીની તૈયારી:

      બીજના અંકુરણ માટે ૪ થી દિવસ લાગે છે. બીજની સારી વૃદ્ધિ માટે વાવેતર પછી તરત પાણી આપવું. વાવણીના ૩૫ થી ૪૫ દિવસ પછી રોપાઓ ફેરરોપણી માટે તૈયાર હોય છે.

ફેરરોપણી

     સામાન્ય રીતે ૧૦ થી ૧૫ સે.મી. ઊંચાઈ ધરાવત રોપા ફેરરોપણી માટે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આ રોપાઓને તૈયાર કરેલી જમીનમાં 60 સે.મી. × 45 સે.મી.ના અંતરે રોપવામાં આવે છે. જમીનના પ્રકા તેમજ પાકની જાત પ્રમાણે રોપણીનું અંતર વધારી ઘટાડી શકાય છે.

સ્પાઉટની લણણી કાપણી: 
    જ્યારે સ્પ્રાઉટ મહત્તમ કદ અને વાતા ધરાવે ત્યારે તેનો ઘણો કરવામાં આવે છે, યોગ્ય સમયે લણણી કરવો ખૂબ જ જરૂરી છે. સામાન્ય રીતે ૩ થી ૬ વખત લણણી કરવામાં આવે છે.

કોલ્ડ સ્ટોરેજમાં સ્પ્રાઉટની સાચવણી

      ૦ થી ૦.૫ સે. તાપમાને ૩ થી ૫ અઠવાડિયા સુધી કોલ્ડ સ્ટોરેજમાં સંગ્રહ કરી શકાય છે. કોલ્ડ સ્ટોરેજમાંથી સ્પ્રાઉટને કાઢયા પછી તુરત જ વાપરી નાખવા જોઈએ.